Leiden
De Leidse school, vormgegeven volgens alle vooraanstaande geschriften over het onderwijs en de belangrijkste voorbeelden van scholen uit de antieke tijd en de onze
Beschrijving van een zeer zorgvuldig en tegelijk ook zeer toegankelijk ontwerp van een instituut in de Leidse Academie, dat vanaf nu te benutten is

Die onvergelijkelijke Plato, die Tullius de god van de filosofen noemt, schitterde door zo’n grootse visie op wijsheid, dat de Thebanen en de Phocenzen hem toestonden een stad die door hen gesticht was, met wetten naar zijn inzicht vorm te geven. Hij bepaalde onder andere in zijn fantastische staatsinrichting dat alle vaardigheden, zowel van de geest als van het lichaam, in de jeugd voor het twintigste jaar verworven moeten worden. Hij ordende de rest van het leven in politieke periodes van oorlog en vrede.

Aristoteles, zijn leerling, verdeelde verder de bezigheden voor de opvoeding duidelijker in periodes. Hoewel kinderen de eerste zeven jaren van hun jeugd immers aangenaam door moesten brengen met plezierige bezigheden en spelvormen met voorbeelden van goed gedrag, had hij de tweede periode bestemd voor de opvoeding inzake gymnastiek en oefeningen van het lichaam. De derde periode deelde hij toe aan het onderricht van de geest. Hij legde echt duidelijk aan het onderricht van de geest een beperking op met die derde 7 jaar. En hij oordeelde dat het schadelijk was wanneer de jongeren daarbij langer zouden vertoeven, omdat verkieslijkere en belangrijkere levenstaken, verschuldigd aan het vaderland en de ouders, dan vertraging zouden oplopen.

Dus wij volgen de inzichten van zulke grote mannen na: wanneer een jongen op onze school ingeschreven is, moet hij op zijn zevende beginnen met leren. Na de derde periode van zeven jaar in zijn jeugd laten wij hem gaan, verrijkt niet alleen met heel nauwgezette kennis van de klassieke talen, maar ook op hoog niveau zeer zorgvuldig onderricht in de theologie met betrekking tot de godsdienst, in de jurisprudentie met betrekking tot de staat en in de geneeskunde voorzover die het denkvermogen richt op het reguleren van de gezondheid. Zo als het ware zwemmend met zijn bandje moet hij zich nuttig voorbereiden op de praktijk en de taken die bij zijn talenten passen.

Wij hebben verder besloten tot een dubbele periode van zeven jaar om het curriculum van onze instelling als het ware te doorlopen. Eerst leiden wij een leraar in de wetenschappen volledig op, niet in naam, maar in werkelijkheid en naar waarheid en we voorzien hem van een salaris. Hij heeft immers de grammatica, retorica, logica, wiskunde, aardrijkskunde en natuurkunde bestudeerd en staat al klaar om anderen te onderwijzen. Ze noemen deze verrijking van de geest vanuit een perfecte uitleg en beoefening van de wetenschappen een door de tijd heen erkende, als het ware volledige circel van het onderwijs, ἐγκυκλοπαιδεία.

Dat gebeurt inderdaad bij ons door dit curriculum. Op een gymnasium dat in het trivium voorziet houden wij een jongen met een niet ongunstig talent de eerste drie jaar vast voor de studie van de Latijnse en Griekse grammatica. In het eerste jaar onderwijzen wij het verbuigen van de naamwoorden en het vervoegen van zo veel mogelijk werkwoorden en het opschrijven en uitspreken ervan, meer met behulp van voorbeelden en de toepassing dan met regels. Wij behandelen wel enkele voorschriften van de syntaxis. Een beetje meer gebruik van de voorschriften voegen wij toe uit een aardig gedicht omdat, zoals hij zei:
de dichter vormt de tere en stamelende mond van een kind.

Wij adviseren de Bucolica van Vergilius, van Homerus de gedichtjes over kikkers en muizen en in het belang van hun vertrouwdheid met de taal een daaraan ongeveer gelijkwaardig verhaal van Terentius of makkelijk proza uit enige brieven van Cicero. En het hele eerste jaar besteden wij aan de verklaring van de afzonderlijke werkwoorden en aan een zeker vocabulaire opdat een kind in dat jaar leert te formuleren en te lezen en veel verschillende substantiva in het Latijn en Grieks leert te vervoegen en te verbuigen.

Wij adviseren de Bucolica van Vergilius, van Homerus de gedichtjes over kikkers en muizen en in het belang van hun vertrouwdheid met de taal een daaraan ongeveer gelijkwaardig verhaal van Terentius of makkelijk proza uit enige brieven van Cicero. En het hele eerste jaar besteden wij aan de verklaring van de afzonderlijke werkwoorden en aan een zeker vocabulaire opdat een kind in dat jaar leert te formuleren en te lezen en veel verschillende substantiva in het Latijn en Grieks leert te vervoegen en te verbuigen.

In het tweede jaar komt uitgebreider en nauwgezetter onderwijs in de etymologie en de grammatica aan de orde, een uitgebreidere kennismaking met het taalgebruik uit iets meer werken van Vergilius, Cicero, Homerus en Aristophanes.

In het derde jaar wordt de syntaxis al in zijn geheel grondig onderwezen en met de jaren nemen juist het studeren en het oefenen toe. En dit is tot zo ver “de recrutentijd” van de kwetsbare jeugd, op te leiden aan een school gebasserd op het trivium, van waaruit de vorderingen in de richting van het openbare onderwijs aan de Academie zullen zijn, met als vertrekpunt het verstand waarover men beschikt, afhankelijk van de rijpheid en traagheid van de individuen.

Volgorde van de te voltooien studies aan het openbare onderwijs van de Academie

Vervolgens plaatsen wij nu in het openbare register van de hogere wetenschappen de retorica in het eerste jaar van de openbare studie. Wanneer de uren ingedeeld zijn, oefenen wij de welsprekendheid van de dichters en de verdienstelijkheden van de redenaars door te onderzoeken, te imiteren en wat men maar wil ook uit te spreken en te reciteren.

In het vijfde jaar leiden wij onze leerling naar de logica en zoals eerder inzake de grammatica en de retorica, zo maken wij hem nu met de logica vertrouwd. We zijn niet tevreden met de regels van de leer van de scholastieke logica. Wij vinden ook het gebruik van deze regels belangrijk. Dus leggen wij eerst voorbeelden van de analyse voor van aanzienlijke en serieuze auteurs, die niet alleen zuiver en grammaticaal correct formuleerden en een verzorgde en overtuigende woordkeus hadden, maar die ook verfijnd, scherpzinnig en intelligent over een onderhavige vraagstelling redeneerden.

In het zesde jaar van de respectabele opleiding behandelen wij de wiskundige vakken, die zelfs de kennis van koningen zeer waardig zijn. De formules en de regels leggen wij toegankelijk en doorzichtig uit. De toepassing van de formules en de regels verduidelijken wij met alle oefening van de analyse en de opbouw voor zover wij kunnen. En in die arena van eruditie bestemmen wij sommigen tot een Archytas en anderen tot een Archimedes. Benut hun trouwe inspanning en toewijding in tijden van oorlog en vrede eervol en ook nuttig.

Het zevende jaar wijzen wij toe aan de fysica en de ethica, aangezien wij passages van dichters en redenaars verbinden met fysische formules en fysische principes. Er is geen passage in de formulair vastgelegde fysica, waaraan geen dichter of orator verbonden kan worden met als resultaat een tamelijk aangename en erudiete levendige voorstelling.

De complete Georgica van Maro is fysica. Lucretius is een volkomen natuurkundige. De Quaestiones van Seneca zijn natuurkundig. Dat betekenisvolle werk van Plinius is in zijn geheel fysisch. Wij kiezen dus uit zo’n grote hoeveelheid zeer goede auteurs kenmerkende passages om die met filosofische theorieën te verbinden, zoveel de wetenschap van het filosofisch repertoir aan zal dragen.

En dit is als het ware een curriculum voor de eerste zeven jaar. En wie dit waardig voor elkaar zal krijgen, wordt met de master laurierkrans onderscheiden en benoemd tot doctor in de wetenschappen.

Een beschrijving van de cursus van de hogere jaarlagen volgt nu.

Het curriculum van de volgende zeven jaar is of theologisch, of het behoort bij de juristen of de medici. Aangezien de religie toch afkomstig is van de Chaldeeuwen, de Assyriërs, de Hebreeuwen en de Grieken, krijgen de methode om de republiek te besturen en de Paeonische kunsten, die daaruit voortkomen, zeer veel erkenning, als ze ook ieder in hun eigen taal bestudeerd worden. De docent Hebreeuws die zijn studenten helemaal vanaf de beginselen de Hebreeuwse grammatica moet onderwijzen, de docent Grieks die alle heel moeilijke geheimenissen van zijn taal moet behandelen, zij moeten alle bachelorstudenten van deze opleiding onderrichten. Zij openen op de afzonderlijke dagen op vastgestelde uren de school.

Maar nu, als onze meester in de wetenschappen zich vanuit een goddelijke ingeving toelegt op religie, is er niet alleen een langdurige periode om de theologie grondig te bestuderen en te beoefenen, maar is er ook voorzien in belangrijke en noodzakelijke hulpmiddelen, voor het geval hij met behulp van zijn stem het volk de mogelijkheden tot een gelukkig leven wil leren of het wil terugroepen van fouten en een dwaling of hij het wanneer het kwijnt en gevoelloos is, wil oproepen tot liefde en liefdadigheid of het wil afhouden van en beschermen tegen goddeloosheid.

Om ervoor te zorgen dat hij theologie kan leren, worden er geen inquisiteurs of met de waarheid onbekende sofisten voorgesteld, maar die twee hemelse en goddelijke lichten. De een legt het Hebreeuws van het Oude Testament uit, de ander het Grieks van het Nieuwe Testament. Er worden opdrachten gegeven tot het houden van preekoefeningen en uiteenzettingen op school, van waaruit de ware theoloog gevormd wordt. Daar volgen discussies op, in ieder geval niet over drogredenen van inquisiteurs, maar over het Testament van God, in ieder geval gematigd en afhankelijk van het nut begrensd. Ze zijn beperkt tot het inzicht in een beschaafde discussie en de theologische vaardigheden worden voor het examen ontwikkeld.

Wanneer de inspanningen van het hoorcollege, van de preekoefening en de disputatie tot een einde gebracht zijn, hebben zij de kandidaat in de theologie veel en langdurig beziggehouden. Wij laten hem tenslotte naar huis gaan, getooid met een onderscheiding van literair aanzien en na een zeer drukbezochte viering voor de hele school. Hij is dan begroet met de titel van doctor.

En wat nu? Of denken jullie dat een zogenaamde meester van ons, verzwakt door zoveel slapeloze nachten, elders nutteloos bij verplichtingen, stelt dat jullie hem moeten voeden? Integendeel, jullie moeten hem uit zijn schaduwrijke studeerkamer brengen naar de arena en de slaglinie. Waar zal zijn stem dan eigenlijk weerklinken? In ieder geval op enig spreekgestoelte en hij zal een podium beklimmen midden in een vergadering om het evangelie te verklaren, misstappen te corrigeren, verdiensten op te hemelen en luister bij te zetten. Of hij zal op het spreekgestoelte van onderwijsinrichtingen terughoudender en meer met precisie evenzo de theologie op een hoger niveau brengen.

Tenslotte als hij dat vrij aanzienlijke ambt van christelijke bisschop op zich wil nemen, moet hij, om de praktijk van het bestuur van een kerk te leren, een uitstekende pastor voor zich uitkiezen, naar wiens gewoontes en denkwijze hij zich geheel wil vormen en van wiens zijde hij als leerling niet eerder mag wijken dan wanneer hij door God met instemming van de kerk tot die hemelse functie geroepen wordt. Wij zijn zijn adviseurs.

Een alumnus in de rechten oefent zich met behulp van dezelfde bezigheden, namelijk het hoorcollege, de voordrachtsoefening en de disputatie, ongetwijfeld evenzo een rechtszitting van ons. Natuurlijk is het zijn doel om na het verwerven van de laurierkrans die bij de master hoort en vervolgens na een verdieping van vijf jaar in het recht, niet alleen in dat van de Romeinen, maar ook in het recht van bijna alle volkeren, ter zake kundig op het forum te komen. Met behulp van voorbeelden èn van redenaars èn van senatoren èn van rechters èn van hoogwaardigheidsbekleders moet hij gedurende het derde tijdvak van zeven jaar, overeenkomstig het inzicht van die oude herders van mensen, wennen aan het regeren en het besturen van de republiek.

Blijft over die trouwste dienaar van de natuur, de arts, die wij met een beetje andere methode dan de twee anderen onderrichten en invoeren. Aan het hoorcollege besteedt hij zeker heel veel tijd in het hele curriculum van de medische studie, maar ook in de eerste jaren daarvan een klein beetje aan de voordrachtsoefening en de disputatie.

Veel tijd gaat op aan het onderzoek, het ontleden, het separeren en het transplanteren van levende lichamen, plantaardigen en metalen. In de laatste jaren echter van de zo grote exercitie voegt hij aan de drie eerdere uitputtende periodes een vierde toe met een veel aanzienlijker nut: natuurlijk de persoonlijke stage bij een zeer ervaren en tegelijk zeer geleerde arts. Onder zijn leiding ziet hij artsen van het niveau van Hippocrates en Galenus hun remedies voor iedere ziekte toepassen en hij bewondert en imiteert. En pas dan wordt hij tenslotte getooid met de onderscheidende titel van doctor. Hij moet zich betonen en openbaren als een waardige dienaar van de natuur inzake het behouden of herstellen van de gezondheid zonder risico voor de zieken, maar met het kritisch inzicht van een professional.

Met het doel de Republiek in geen enkel opzicht te verwaarlozen en de gelegenheid te bieden om thuis de Franse taal te leren, waarvan het gebruik veelvuldig is in deze tijd in heel België zowel in kerkelijke als in politieke aangelegenheden, brengen wij de grammaticaregels van de Franse taal publiekelijk onder de aandacht met voorbeelden en een lezing van een uitmuntende auteur in deze taal.

Van deze studierichtingen nu zijn beide invullingen volgens het decreet van de zeer voorname Prins en de zeer kundige Staten in opdracht van het bestuur van de stad Leiden tezamen met de zeer verstandige heren curatoren van de Academie begonnen op 19 februari jongstleden en ter wille van de voortgang van zo’n groot instituut soms onderbroken. De verkozen hoogleraren zullen dit op de vierde juli van het jaar 1575, zo God het wil, opnieuw onder de aandacht brengen.